Ruh Sağlığı Meslekleri ve Görev Tanımları
RUH SAĞLIĞI ALANINDA ÇALIŞAN MESLEK GRUPLARI VE GÖREV TANIMLARI
Türkiye’de ruh sağlığı çalışanlarının yeterince tanınmadığı ve halkımızın ruh sağlığı meslek gruplarının hangi yetkinliğe sahip olduğu ve ruh sağlığı hizmetleri noktasında
nereye başvuracağı hakkında bilgi sahibi olmadığını görüyoruz.
Bu kapsamda kamu statüsünde olan ve kamu yararına çalışan bir meslek örgütü olarak “ruh sağlığı alanında çalışan meslek grupları ve görev tanımları” hakkında saha çalışanı etkin meslek mensuplarımızın akademisyen ve bilim kurullarımızın desteği ile hazırlanan bu çalışma ile halkımız, meslek mensupları ve kamuoyunu bilgilendirmek istenmiştir.
Ülkemizde halen ruh sağlığı hizmetlerini ve bu hizmeti almak isteyen halkımızı istismardan koruyacak aynı zamanda ruh sağlığı meslek mensuplarının yetkinlik ve yeterliliğini netleştiren “Ruh Sağlığı Yasası” bulunmamaktadır. Bu nedenle ruh sağlığı hizmeti hukuki temelleri yetersizdir. Bundan kaynaklı ruh sağlığı çalışanı olmayanların bu alanda insan ruh sağlığını istismar edici çalışmalarını ve uygulamalarını ne yazık ki görmekteyiz. Gelişmiş ülkelerde ruh sağlığı hizmetlerinin çok iyi düzeyde olduğunu, mesleklerin devlet yasaları ile tanımlandığı ve görev tanımlarının belirlendiğini görüyoruz.
Etik dışı ya da görev tanımı dışında yapılan uygulamalarda ise yaptırımların ağır olduğunu görmekteyiz. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği olarak ruh sağlığı hizmetlerinin yasal olarak hukuki temellere dayandırılması noktasında çalışmalarımız devam etmektedir. Ruh sağlığı herkesin işi olmalıdır. Ruh sağlığının güçlendirilmesinde bireyler, aileler, toplumlar, eğitimciler, ticari kuruluşlar ve sağlık profesyonelleri rol oynar. Toplumun bir bütün olarak hareket etmesiyle geliştirilebilir. Ruh sağlığı, bireyin ve toplumun iyilik hali ve etkin işlevselliği için esastır. Savaşlar, çatışmalar, göçler, afetler, krizler, travmalar, şiddet, yoksulluk, kazalar, kayıplar, salgın hastalıklar ve birçok olay sonucu birey ve toplum ruh sağlığı olumsuz etkilenmektedir. Ruh sağlığının güçlendirilmesi halk sağlığının ayrılmaz bir parçasıdır.
Bu bağlamda halkımızın ruh sağlığı alanında hangi konularda hangi ruh sağlığı uzmanına gideceği, ruh sağlığı uzmanlarının temel yeterlilik ve yetkinliklerini içeren tanımlamaları bilmeleri önemlidir. 2010 yılı itibariyle Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) kararıyla üniversitelerin lisans programlarına ve diplomalarına unvan verilmemekte ve diplomalarına unvan yazılmamaktadır. Resmi meslek unvanı ve sınırlamaları Mesleki Yeterlilik Kurumu ve Bakanlıkların kadro ihdası ile sağlanmaktadır. Aşağıda unvanları belirtilen ruh sağlığı meslek grupları mezuniyet ile değil bakanlıkların unvan tanımlamasında ilgili kadroya kaynaklık eden lisans programı ifadesi geçerli olmaktadır. Bu nedenle bahsedilen unvanlar ilgili lisans ve uzmanlık programı mezuniyeti ile değil atandıkları ve yasal çerçevede çalıştıkları kamu kurum ve kuruluşlarda çalıştıkları takdirde kadro unvanı olarak ifade edilmektedir.
Ruh Sağlığı Çalışanları (Alfabetik sıra ile);
1) Klinik Psikologlar
2) Psikiyatri Hekimleri
3) Psikiyatri Hemşireleri
4) Psikologlar
5) Psikolojik Danışmanlar
6) Sosyal Çalışmacılar
Tanımlar
Klinik Psikolog: Psikoloji veya Psikolojik Danışma ve Rehberlik lisans programlarının
üzerine Klinik Psikoloji anabilim dalında yüksek lisans eğitimini tamamlayan veya diğer
lisans eğitiminin üstüne klinik psikolojide yüksek lisans ve doktora eğitimini tamamlayan
kişidir. Klinik Psikoloji tanımı 1219 Sayılı 11.04.1928 tarihli Tababet ve Şuabatı San’atlarının
Tarzı İcrasına Dair Kanun’a göre; “psikoloji veya psikolojik danışma ve rehberlik lisans
eğitimi üzerine klinik ortamlarda gerekli pratik uygulamaları içeren klinik psikoloji yüksek
lisansı veya diğer lisans eğitimleri üzerine psikoloji veya klinik psikoloji yüksek lisansına
ilaveten klinik psikoloji doktorası yapan sağlık meslek mensubudur. Klinik psikolog, nesnel ve
yansıtmalı ölçüm araçları, gözlem ve görüşme teknikleri kullanarak psikolojik değerlendirme
ile uluslararası teşhis ve sınıflama sistemlerinde hastalık olarak tanımlanmayan ve Sağlık
Bakanlığının da uygun bulduğu durumlarda psikoterapi işlemleri yapar.
Hastalık durumlarında ise ancak ilgili uzman tabibin teşhisine ve tedavi için yönlendirmesine
bağlı olarak psikoterapi uygulamalarını gerçekleştirir. Psikoloji lisans eğitimi üzerine ilgili
mevzuatına göre Sağlık Bakanlığınca uygun görülen psikolojinin tıbbi uygulamalarıyla ilgili
sertifikalı eğitim almış ve yeterliliğini belgelemiş psikologlar sertifika alanlarındaki tıbbi
uygulamalarda görev alabilirler. Uzman tabibin teşhis ve yönlendirmesiyle ya da bağımsız
olarak yapılabilecek mesleki uygulamalar, bu bentteki prensipler çerçevesinde Sağlık
Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir” şeklinde tanımlanmıştır. Sağlık Meslek
Mensupları İle Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev
Tanımlarına Dair Yönetmeliğin Ek-1’de Klinik Psikolog için belirtilen tanım ve bağımsız
olarak yapabileceği belirtilen alanlar maalesef eksik kalmıştır. Klinik psikologlar, bilimsel
geçerliliği kabul edilmiş psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarında psikoterapi
uygulamalarını bağımsız yapabilirler.
Psikiyatri Hekimi: 6 yıllık tıp fakültesinden mezun olmuş tıp hekiminin ruh sağlığı ve
hastalıkları (Psikiyatri) dalında 4 yıllık uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Genel tıbbi
bilgisinin üzerine psikiyatri alanında uzmanlık yaparak; ruhsal hastalıkların önlenmesi,
tanılanması, ayırıcı tanıların yapılması, tedavinin planlanması ve gerekli ilaçlı tedaviyi
sağlayan tıp doktorudur. Psikiyatristler psikoterapi eğitimi almadan psikoterapi
uygulamalarını gerçekleştiremezler. Çünkü psikiyatri uzmanlığı psikoterapist unvanı
vermemektedir. Tıpta uzmanlık kurulu Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ihtisas müfredatında
psikoterapi uygulamalarının yer almasını bildirmiş fakat mevcut eğitim şartlarında
uygulamalar sağlanmamaktadır. İncelendiğinde; 1929 Tababet ve İhtisas Vesikaları Hakkında
Nizamname, 1947 Tababet Uzmanlık Belgeleri Hakkında Tüzük, 1956 Tababet İhtisas
Nizamnamesi, 1961 Tababet İhtisas Tüzüğü, 1962 Tababet Uzmanlık Tüzüğü, 1973 Tababet
Uzmanlık Tüzüğü, 2002 Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’nde “Psikoterapi” kavramı yer
almamaktadır. Ayrıca 1219 sayılı 11.04.1928 tarihli Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı
İcrasına Dair Kanun’da Madde 1’de “Türkiye Cumhuriyeti dâhilinde tababet icra ve her hangi
surette olursa olsun hasta tedavi edebilmek için tıp fakültesinden diploma sahibi olmak
şarttır”. Madde 8’de “Türkiye’de icrayı tababet için bu kanunda gösterilen vasıfları haiz
olanlar umumi surette hastalıkları tedavi hakkını haizdirler” ifadeleri yer almaktadır. Sonuç
olarak psikiyatri hekimleri psikoterapi eğitimi aldıktan sonra psikoterapi yapabilirler.
Türkiye Psikiyatri Derneğinin Psikiyatri Hekimi Tanımı: Ruhsal rahatsızlıkların
önlenmesi, tanınması, tedavi edilmesinde ve rehabilitasyonunda çalışan tıp fakültesi mezunu
psikiyatri uzmanlık eğitimini tamamlamış hekimdir. Psikiyatri hekimi, 6 yıllık tıp
fakültesinden mezun olmuş ve ondan sonra 4-5 yıl psikiyatri ihtisası yapmış hekimlere denir.
Böylece aldığı eğitimle insanın hem genel tıbbi hastalıklar hakkında bilgi sahibi olan hem de
ruhsal yapısını değerlendirme tanı koyma, ayırıcı tanı yapma ve tedavi etme bilgisi ve
yetkisine sahip olan kişidir. Psikiyatri hekimi klinik karar verici olarak ruh sağlığı ekibi içinde
koordinasyonu sağlamaktadır. Psikiyatrik hizmetin kaliteli olarak verilebilmesi için başvuru,
değerlendirme, tedavi, diğer birimlere yönlendirme ve tedaviyi sonlandırma, izlem ve
rehabilitasyon aşamaları tanımlanmıştır. Tıbbi süreçleri değerlendirerek psikiyatrik tablolara
ilişkin ayırıcı tanı yapmak, tanı koymak, tedaviyi planlamak, ilaç ve diğer tedavi
yöntemlerinin yanı sıra, uygun görülen psikoterapiyi uygulamak ve/veya yönlendirmek
psikiyatri uzmanlarının sorumluluğu ve yetkisi içindedir.
Psikiyatri Hemşiresi: 4 yıllık hemşirelik lisans eğitimi üzerine psikiyatri hemşireliği
anabilim dalında yüksek lisans yapan uzman kişidir. Birinci basamak sağlık kuruluşlarında ve
psikiyatri birimlerinde çalışırlar. Bireyin, ailenin ve toplumun sağlıklı bir yaşam
sürdürebilmesi için fiziksel, ruhsal, duygusal, sosyal ve spritüel öğeleriyle bir arada ve
dengede olmasını, ruh sağlığının korunmasını, bozulduğunda tedavisi ve ruh hastalıklarının
yol açtığı yeti yitimlerinin önlenmesi ve rehabilitasyonunu konu alan bir bilim alanıdır.
Bilimsel geçerliliği kabul edilmiş psikoterapi eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarında
psikoterapi uygulamalarını bağımsız yapabilirler.
Psikolog: Fen-Edebiyat, İktisadi ve İdari Bilimler ve İnsan ve Sosyal Bilimler Fakültelerinin
4 yıllık psikoloji bölümünden mezun olan kişilere psikolog denir. Psikologlar, bireyin
bireysel ve toplumsal tutum, davranış, düşünme ve duygu durumlarını inceleyen; davranışın
ve zihinsel süreçlerin bilimsel tanım ve açıklamalarını temel alan meslek mensuplarıdır.
Mezuniyet sonrası akreditasyonu ve bilimsel geçerliliği kabul edilmiş seviyede psikoterapi
eğitimi (teorik+süpervizyon) aldıklarında psikoterapi uygulamalarını bağımsız yapabilirler.
Türk Psikologlar Derneğinin Psikolog Tanımı: YÖK tarafından kabul edilen yurtiçi
psikoloji lisans programları ile denkliği YÖK tarafından kabul edilen yurtdışı psikoloji lisans
programlarından lisans derecesi ile mezun olan kişiler, psikolog unvanı kullanma hakkı
taşımaktadır. Psikologlar, bireyin bireysel ve toplumsal tutum, davranış, düşünme ve duygu
durumlarını inceleyen; davranışın ve zihinsel süreçlerin bilimsel tanım ve açıklamalarını
temel alan meslek mensuplarıdır. Psikolog, YÖK tarafından kabul edilen psikoloji lisans
programlarından mezun olanlar tarafından kullanılan bir unvan olup terapi uygulama yetkisi
tanımaz.
Psikolojik Danışman: Eğitim fakültelerinin 4 yıllık psikolojik danışma ve rehberlik anabilim
dalından mezun olan kişilere psikolojik danışman denir. ACA American Counseling
Assocıatıon (Amerikan Psikolojik Danışma Derneği) profesyonel olarak psikolojik danışma
kavramını şöyle açıklamıştır; “Ruh sağlığı, psikoloji ve gelişim ilkelerinin; bilişsel, duyuşsal,
davranışsal ve etkileşimsel müdahale stratejileri aracılığıyla, bireyin iyi oluşu, kişisel ve
meslek gelişimi ile patoloji konularını ele alınacak şekilde uygulanmasıdır”. Ayrıca ACA
tarafından kabul edilen bir diğer tanım ise şöyledir; “Psikolojik danışma, farklı özelliklere
sahip birey, aile ve grupları ruh sağlığı, iyilik hali, eğitim ve kariyer amaçlarına ulaşmaları
yolunda yetkinleştiren profesyonel bir ilişkidir.” Psikolojik danışmanlar lisans eğitiminde
psikolojik danışma, psikoterapi kuram ve uygulamaları (süpervizyon) kapsamında psikolojik
danışma/terapi uygulamalarını bağımsız gerçekleştirebilirler. Hâlihazırda ülkemizde lisans
düzeyinde psikolojik danışma/terapi eğitimi alarak lisans diploması ile buna yetkin ve yeterli
tek ruh sağlığı lisans programıdır. Psikolojik danışmanlar, ülkemizde birçok kamu kurum ve
kuruluşlarında çalışmaktadır. Üniversiteler, Milli Eğitim Bakanlığı (Okullar, Rehberlik ve
Araştırma Merkezleri, Halk Eğitim Merkezleri ve Bilim ve Sanat Merkezleri), Aile, Çalışma
ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (Sosyal Hizmet Merkezleri, ASDEP, Aile Destek Merkezleri,
Sevgi Evleri, Huzurevleri vb. kuruluşlar), Adalet Bakanlığı (Cezaevleri, Denetimli Serbestlik,
Aile Mahkemeleri ve Çocuk Mahkemeleri), Gençlik ve Spor Bakanlığı, Türk Silahlı
Kuvvetleri (Rehberlik ve Danışma Merkezleri), Emniyet Genel Müdürlüğü (Rehberlik ve
Psikolojik Danışma Büro Amirlikleri) ve Diyanet İşleri Başkanlığı’nda çalışmaktadırlar.
Adalet Bakanlığı’nda pedagojik uzmanlığı ile ayrıca pedagog unvanına sahiptir. Özel sektörde
ise; Özel Eğitim Kurumları, Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri, Aile Danışma
Merkezleri, Özel Psikolojik Danışma/Terapi Merkezleri, Özel Kurumların İnsan Kaynakları
Ofisleri ve Özel Hastanelerde çalışmaktadırlar.
Sosyal Çalışmacı: Fen-Edebiyat, İktisadi ve İdari Bilimler, Açık Öğretim Fakültesi, İnsan ve Sosyal Bilimler ve
Sağlık Bilimleri Fakültelerinin 4 yıllık sosyal hizmet bölümünü bitiren kişilere sosyal
çalışmacı denir. Sosyal hizmet; sosyal değişimi ve gelişimi, sosyal bütünleşmeyi, insanların
güçlendirilmesini ve özgürleşmelerini destekleyen uygulama temelli bir meslek ve akademik
disiplindir. Sosyal çalışmacı ise; birey, aile, grup ve toplumun sorun çözme ve baş etme
kapasitelerini geliştirerek psiko-sosyal işlevselliğin sağlanması, onarılması, korunması ve
geliştirilmesi; sosyal değişimin desteklenmesi; sosyal politika ve programların insan
ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla planlanması ve uygulanmasının sağlanması yönünde
insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin kuramlardan yararlanarak sosyal hizmete özgü
yöntem ve tekniklerle uygulamayı yerine getiren meslek elemanıdır. Bu alanda lisansüstü
eğitim almış kişilere sosyal hizmet uzmanı denir.
Not: Birinci basamak sağlık kuruluşlarında görev yapan aile hekimleri de ruh sağlığı alanında
yetkili olup; çocuk, genç, yaşlı tüm bireylere hem koruyucu hem de tedavi edici sağlık
hizmetleri sunan ve ruh sağlığı ve hastalıkları branşında temel hastalıkların önlenmesi ve
tedavisindeki hizmetleri veren hekimdir.
Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği
ÇALIŞMA EDİTÖRÜ
Ramazan AYDIN
Uzman Psikolojik Danışman
Türk psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Diyarbakır Şube Başkanı
RUH SAĞLIĞI MESLEKLERİ TANIMLANIRKEN, AKADEMİSYEN, SAHA ÇALIŞANI UZMANLARIN ÇALIŞMASI VE SONRASINDA GENEL GÖRÜŞLERİ DİKKATE ALINMIŞTIR
NOT: DİĞER MESLEK TANIMLARI VE SINIRLARINI İLGİLİ ,DERNEKLERİ, YASALAR VE AKADEMİK KAYNAKLARDAN ALMAK YOLUYLA SAYGI GÖSTERİLMİŞTİR
*KAYNAKLAR;
Adalet Bakanlığı, Personel Eğitim Merkezleri ve Eğitim Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Çalışma Usul
ve Esasları Hakkında Yönetmelik,
Hackney H. Cormier S. (2008). Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri: Psikolojik Yardım El Kitabı, (T.
Ergene, S. Aydemir Sevim Çev.). Ankara: Mentis Yayıncılık.
Mesleki Yeterlilik Kurumu “Psikolojik Danışman” Ulusal Standartları,
Milli Eğitim Bakanlığı, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği,
Millî Savunma Bakanlığı, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği,
Kaplan M. D. Taryvdas M. V. Gladding T. S. (2014). 20/20: A Vision for the Future of Counseling: The
New Consensus Definition of Counseling. Journal of Counseling & Development. July 2014. Volume 92.
Ruh Sağlığı Yasa Taslağı,
Sağlık Bakanlığı, Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının
İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmeliği,
Sağlık Bakanlığı, Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun,
Sağlık Bakanlığı, Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı (2011-2023),
Tıpta Uzmanlık Tüzükleri (1929’dan 2002’ye kadar yayınlanan tüzükler),
http://www.counseling.org
http://www.shy.hacettepe.edu.tr/tr/menu/tanitim-106
https://hemsirelik.sbu.edu.tr/Akademik/PsikiyatriHemsireligiAnabilimDali
https://www.psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/6/ruh-sagligi-calisanlari-gorev-tanimlamasi
https://www.psikolog.org.tr/tr/kurumsal/sikca-sorulan-sorular-x716/
